Feljton: 140 godina od rođenja patrijarha SPC dr Gavrila Dožića: Vodio Srbe u vrijeme velikih iskušenja (9)!

Piše: Miljan Stanišić

Smrt patrijarha SPC Varnave Rosića mnogi povezuju sa trovanjem, zbog njegovog nepokolebljivog stava protiv konkordata, i to u jeku pripreme za njegovo usvajanje. Zbog toga što se patrijarh iznenada razbolio prebačen je u Beč u referentnu ustanovu, a ljekarski konzilijum je 8. jula 1937. g. konstatovao da se to desilo „zbog opšteg poremećaja organa za varenje“, pri čemu nijesu mogli utvrditi uzrok poremećaja. 23. jula prije ponoći patrijarh Varnava je preminuo u 57. godini života. (R. Radić, n.dj., str. 294) Očekivalo se da će da ga na mjesto patrijarha zamijeni mitropolit Zagrebački Dositej, koji je bio njegov zamjenik.

Zbog velikog protivljenja i pritisaka na vlast konkordat je skinut sa dnevnog reda. Kao najozbiljniji kandidat za novog patrijarha SPC figurirao je dr Gavrilo Dožić, za koga se smatralo da će najbolje riješiti neke probleme vezane za funkcionisanje SPC, kao i njene odnose sa državom, tj. tadašnjom vlašću.

Na sjednici Sabora 20. februara 1938. godine, pod predsjedništvom mitropolita Dositeja i prisustvu svih episkopa, izabrano je šest kandidata za patrijarha (mitropoliti: Dositej, Gavrilo, Petar i Josif i episkopi: Nikolaj žički i Georgije budimski), a radi izbornih radnji formiran je Izborni sabor, koji je počeo sa radom 21. februara.

Poslije izbornih radnji na zasijedanju Sabora, tajnim glasanjem dr Gavrilo Dožić, mitropolit Crnogorsko-primorski dobio je 50 glasova, episkop budimski Georgije 27, dabrobosanski Petar 23, zagrebački Dositej 23, skopski Josif 22, žički Nikolaj 12 glasova. Mitropolit Dositej je u čast novog patrijarha održao kraći govor gdje je, pored ostalog, istakao: „Naša obećanja su najiskrenija da ćemo i mi, i oni, koji su sad došli činiti sve da Crkva dobije ono visoko mjesto koje zaslužuje naš narod i naša vera…Obećamo vam da da ćemo svim snagama deliti zajedno sudbinu naše Crkve svete, dostići ono što uvek treba da dostigne jedna narodna Crkva kao što je naša“. Potom je patrijarh Gavrilo rekao: „Vaše Preosveštanstvo, braćo moja arhijereji, Mi se dobro poznajemo, mi zajedno radimo već dvadeset godina. Moja smernost puni ovih dana 38 godina kako se posvetila Bogu i svetoj Crkvi i našem narodu.

I do sada nisam pripadao ni sebi, ni svojima, nego Crkvi i narodu, pa ću tako i od sada biti. Kad ste vi istakli moju smernost da preuzme položaj Patrijarha, u punoj nadi da ćete u duhu sabornosti raditi i da ćete me uz saradnju našeg sveštenstva pomoći, da izvršimo onu veliku misiju u našem narodu, ja vam iskreno zahvaljujem. Hvala Vam svima, a i vama, Visokopreosvećeni vladiko zagrebački, što ste bili na ovom teškom položaju i mislim da ću pogoditi i misao svih Arhijereja, ako Vam zahvalim što ste doprineli da se prilike srede“. (Radmila Radić, n.dj., str. 316)

Poslije liturgije u Sabornoj crkvu u Beogradu obavljeno je 22. februara 1938. godine svečano ustoličenje patrijarha SPC dr Gavrila Dožića. Tome činu činodejstvovalo je 12 arhijereja i 24 sveštenika. Novog patrijarha primio je i knez Pavle, kojom prilikom ga je odlikovao ordenom Belog orla I stepena. (Glasnik SPC, br. 7, 28. 02 (13. 03) 1938.) Daljim zasijedanjem Sabora SPC predsjedavao je patrijarh Gavrilo, i na njemu je doneseno više važnih odluka, prilom čega je upućena poslanica u kojoj je odata pošta i zahvalnost patrijarhu Varnavi i izraženo zadovoljstvo što su sa državnim vlastima izglađeni nesporazumi, jer je SPC „postigla potpun uspeh u svojim naporima da se poštuju njena prava, koja im jemči državni ustav“, a koja su bila uzdrmana navedenim konkordatom, ali su na kraju našli zadovoljavajuća rješenja, nakon odustajanja od toga diskriminatorskoga akta.

U poslanici je navedeno da nijesu istinite u javnosti plasirane špekulacije o raskolu i nejedinstvu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, ističući da su sve odluke na Saboru donesene jednoglasno, što jasno ukazuje na njihovo jedinstvo. (Arhiv Jugoslavije, CPB, reg. br. 38-608-786)