Dr Nikola Škerović, istoričar – naučnik, skoro zaboravljen (7)

Piše: Miljan Stanišić

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA STOŽER NARODA

Poslednju deceniju ipo s kraja 17. vijeka crnogorska i brdska plemena tijesno sarađuju sa Mletačkom republikom, kao hrišćanski saveznici, protiv Turaka. Zasluge za to imao je Mitropolit Visarion. Oni učestvuju na strani Mlečana u južnoj Hercegovini i Primorju i pri tom su doprinijeli da Herceg Novi od Turaka padne u ruke Mlečana.

Međutim, vjerolomni Mlečani to njihovo požrtvovanje nijesu vratili, nego su se prilikom napada Turaka na Cetinje 1692. godine sa njega povukli bez borbe i pod oružjem napustili grad, ostavljajući svoje dotadašnje saveznike na nemilost neprijatelju: „Tom prilikom razrušen je manastir Cetinjski, kog je Ivan Crnojević podigao 1484. godine. Rušenje ovog divnog spomenika prouzrokovali su Mlečići, koji su po ugovoru sa Turcima bez borbe pušteni da se pod oružjem udalje sa Cetinja.

Ali da bi Turcima nanijeli štetu sasvim ne viteški, protivno ugovoru zakopavaju lagume, pod manastirske bedeme tako, da eksplodiraju po prilici u trenutku kad bi se Turci morali nalaziti u manastiru. Tako je nestalo jedne važne i lijepe građevine srpske, i nanesena je nenadoknadiva šteta Crnoj Gori“. Iste godine otrovan je vladika Visarion.

Početno oduševljenje Crnogoraca i Brđana Mletačkom republikom kao saveznikom počelo je da jenjava. Dr Nikola Škerović je dotadašnje teško stanje u kojem su se nalazila crnogorska i brdska plemena i njihovu slobodarsku tradiciju predstavio ovako: „16. i 17. vijek protekao je u stalnoj borbi protiv nametanja turske vlasti.

To je odbrambeno doba istorije Crne Gore i Brda. Brda su u ovom vremenu neobično ratoborna. Brdska plemena šire delokrug svoga rada daleko izvan svojih granica, čak do Kosova. Kuči, Bratonožići, Piperi, Bjelopavlići, Nikšići čine jedan lanac čiji je front stalno okrenut protiv Turaka prema istoku i jugu; a čija leđa kriju plemena Vasojevići, Rovca i Morača, te Drobnjak i Piva. Ova plemena su održavala stalnu vezu sa crnogorskim plemenima, s cetinjskim vladikom, koji je bio i njihov vladika (izuzev Nikšića i Drobnjaka), s Venecijom i t.d. Kuči su bili zgodna veza sa hrišćanskim albanskim plemenima, naročito sa Klementima, s kojima su često bili u zajednici protiv Turaka“.

Takve njihove žrtve i požrtvovanja nijesu naišla na pomoć ostalih hrišćanskih naroda u borbi protiv ekspanzionizma Osmanlija, sem kada se to ticalo njihovih interesa ili pod prijetnjom njihove bezbjednosti. Ali, srpski narod nikada nije klonuo već je uvijek pronalazio iznova snagu da opstane, uvijek s Vjerom u Boga, a pod geslom „Za krst časni i slobodu zlatnu“. On navodi da je njima jedina pomoć stizala od ostalog dijala srpskog naroda: „Niko u svijetu, sem srpskog naroda, nije o njima vodio računa kao o činiocu koji neminovno vrši upliv tok događaja na širem međunarodnom političkom polju.

Malo je ko mario i znao i htio znati njihove patnje, njihove želje i njihove težnje. Tek ako su podržavali ono tinjanje nade na uskrsnuće porobljene nacije srpske, tek ako su poslužili za pribježište onih očajnika srpskih, koji se nijesu mogli pomiriti sa sve gorom turskom vladavinom u srpskim zemljama pod Turskom. A to je bila velika služba narodu. U tome je i veličina Crne Gore i toga i docnijega vremena. Teško rvanje za očuvanje kućnog praga, zatvorenost u siromašnim brdima, uspješnost odbrane, razvile su se naročite odlike crnogorskih gorštaka: samopouzdanje, ljubav za slobodu, samostalno istupanje, ponositost i prkos, odakle se razvila suvišna individualnost, a otuda i česti sukobi i pojedinaca, a preko svih sukoba brastava i plemena.

To je često i vrlo škodilo cjelini. Nije rijetka borba između plemena, koja je često bila vrlo surova i nemilosrdna. Tek napad Turaka uspijevao je da se međusobna borba prekine, da bi se mogli zajednički istupati protiv opšteg neprijatelja, a ponekad je izmirenje izvodio po neki od viđenijih i uplivnijih vladika“.

Dr Škerović ističe značaj vladika i pravoslavne crkve kao duhovnih vođa Cetinjske eparhije koji, iako do tada nijesu imali i svjetovnu vlast, oni su bili središte oko koga se narod okupljao i uz Božji blagoslov živio i zajedno sa njima branio se od brutalne turske okupacije i nasrtaja na njih, ali i čuvali i hrabrili narod da opstane, ne poklekne i ne prevjeri: „Uopšte vladike ovoga perioda iako nijesu bili gospodari ipak igraju prvenstvenu ulogu kao duhovni vođi, kao središte odakle je dolazio poziv za slogu i ljubav, na bratstvo; odakle je opominjato na srpsku prošlost, na slavu i veličinu; odakle je dolazio poziv na borbu za krst časni i slobodu zlatnu; odakle je dolazio i blagoslov i prokletstvo, savjet, oproštaj i osuda.

Vladike kako ih je narod uvijek zvao, bile su izvor one moralne moći kojoj se nikako, htio ne htio, pokoravao i izvjesnim radnjama i najnepokorniji, i najokoreliji. Cetinjski manastir je bio neprekidno središte na kome su se obraćali pogledi ne samo Crne Gore i Brda, koji su pripadali eparhiji Cetinjskoj, nego i svih okolnih srpskih plemena. Od lične vrijednosti pojedinih vladika zavisio je znatno njihov ugled kao vođa, a i značaj Crne Gore kao stvarnog predstavnika srpske slobode. Bilo bi pretjerano reći da su mitropoliti Crnogorski u 16. i 17. vijeku bili i gospodari – vladari Crne Gore. Ali bi bilo još pretjeranije, i još manje odgovoralo istini, reći, da su oni bili samo crkveni poglavari i ništa više.

Srpska crkva uopšte, od dana propasti srpske carevine je jedna od najmoćnijih činilaca u održanju narodne svijesti i vjere u oslobođenje naroda. A taj ugled i moć crkve u Crnoj Gori u licu cetinjskih vladika, sticajem istorijskih događaja i drugih okolnosti, veći je i jači nego u ma kom drugom kraju“.

(nastaviće se)

Izvor: https://srpska24.me/

Pročitajte JOŠ:

Dr Nikola Škerović, istoričar i naučnik, skoro zaboravljen (6)