Čije su srpske gusle?

Piše: Rajo Vojinović

Nakon što je Unesko odlučio da gusle uvrsti na Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovječanstva kao dio kulturnog nasleđa Srbije, regionalni mediji vele da su ambasadori Albanije, Hrvatske, Crne Gore i BiH podnijeli toj organizaciji zajednički zahtjev za „postizanje konsenzusa o tome da li ovaj instrument pripada vizantijskoj ili arapskoj kulturi“.

Deklaraciju je, kažu, u ime svih zemalja predstavio albanski ambasador pri Unesku, Ferit Hodža.
Međutim, gusle, za koje Hodža i ostali mu bratstvenici traže da se utvrdi jesu li vizantijske ili arapske, su srpske. A evo i zašto.

U jednoj od svojih liturgijskih propovijedi Mitropolit crnogorsko-primorski Afilohije tumači stihove Radovana Bećirovića manastiri i sveto gudalo/to je srpsku vjeru sačuvalo i veli: „Gusle čuvaju lik i pamćenje ohristovljenog, osveštanog srpskog naroda. Manastiri pamte vjekove jer pamte Hrista koji je osveštao Sobom vrijeme i koji je Tvorac vjekova. Gusle su nikle iz hramova, iz manastira, iz svetog putira, iz žezla crkvenoga, ispunjene tim pamćenjem pamte vjekove. One čuvaju to pamćenje kao što ga i manastiri čuvaju“.
Duh gusala je duh srpskog zavjeta s Bogom. Taj zavjet je, na Vidovdan 1389. godine, svetom krvlju naših svetih predaka ovjeren „na ubavu, na polju Kosovu“.

Stoga je istina koju gusle vjekovima kazuju svim srpskim pokoljenjima Hristova istina. Jer, kao što u Novom zavjetu imamo Hristovu tajnu večeru, tako u kosovskom zavjetu imamo kneževu kosovsku večeru.

I kao što Juda na tajnoj večeri izdajnički cjeliva Hrista, tako i Vuk Branković na kosovskoj tajnoj večeri izdajnički cjeliva čestitoga kneza. Uz Lazarevo ime stoji atribut čestiti zbog toga što je njegova jedina mjera – uzrastanje u mjeru rasta visine Hristove.

Sve to nam kazuju naše gusle javorove, i zato su one velika svetinja. Zato Matija Bećković kaže da su crkveno zvono i gusle dva najsvetija zvuka srpskog naroda.
Srpskom junačkom epu, koji je nastao uz zvuke gusala, po svjedočenju same kulturne Evrope 19. vijeka, nakon Homera nema ravnoga. To je biblijski pogled na svijet, tj. Biblija na srpski način. U njemu imamo i Stari i Novi zavjet. Imamo starozavjetnu borbu protiv zla, ali imamo i novozavjetno kosovsko moralno načelo koje vrhuni našim junačkim epom: Zemaljsko je za malena carstvo/a nebesko uvek i doveka. Ono našu kosovsku Golgotu čini svevremenom. To je najbolje znao lovćenski tajnovidac Njegoš, koji je kosovsku grobnicu doživljavao kao grobnicu nade u vaskrsenje.

Nadanje se naše zakopalo/na Kosovo u jednu grobnicu. Sjetimo se njegovog Vuka Mićunovića koji u “istoričeskom sobitiju pri svršetku 17. vijeka”, tri stotine, dakle, i više godina nakon Kosova, veli Hamzi kapetanu za isto to Kosovo: Zar na njemu zajedno ne bjesmo/pa ja rva i tada i sada/ti izdao prijed i poslijed…

Ili, pak, Bećirovićevog Tripka Žugića koji više od pet vjekova nakon kosovskog boja pjeva po mojkovačkom razbojištu: Bojna njiva šta je kome kriva/te je danas sto topova gađe/ne oru je da joj žito rađe/Po njoj siju zrna od olova/đe će nići hiljade grobova/a trunuti junački kosturi,/iz njih rasti kosovski božuri.

Stanislav Vinaver, kad objašnjava zbog čega ovdašnji muslimani (koji se danas zovu Bošnjaci) nijesu uspjeli da stvore veliku deseteračku epsku poeziju, za gusle kaže da su one „začikavanje, inat, prkos“ u uslovima poraza; da je taj njihov inat junački – „jer je protiv jačega od sebe, najjačega“. I dodaje: „Šta je sa trijumfom? Reći ćete, pa i Višnjić likuje!

Pogledajte njegovu “hvalu Čupićevu“, njegovog budnog Karađorđa, njegovog Bogićevića Antu – zbog kojega vezir caru ne može na divan doći: “jer ne mogu kroz Loznicu proći od gospodstva Bogićević Ante“ itd. Ne može kroz Loznicu proći: u stvari Loznica je “čik“! – Carigradu!

Loznica – prema Carigradu – baš kao gusle javorove prema turskoj sili i ordiji!“

Kao David prema Golijatu ili kao mi Srbi prema NATO paktu. Da li je to, i kad je a kad nije, dobro – drugo je pitanje, ali je činjenica da smo takvi. Zato Konstantin Nikiforov kaže: „Srbi su mali narod sa mentalitetom velikog naroda“.

Od Nemanje i Svetog Save naovamo, biti Srbin znači biti Hristov. Zato nije lako biti Srbin i zato mnogi odustaju. Takvima je blagoutrobije na prvome mjestu. Otuda toliko novih nacionalnih identiteta nastalih otpadanjem od nas. E, ali je baš zato uzvišeno biti Srbin!

I eto, to pamte, tome nas uče (da je zemaljsko za malena carstvo, a nebesko uvek i do veka) i na to nas vjekovima opominju “manastiri i sveto gudalo”.
Guslareva pjesma je, ustvari, kosovska liturgija koja ponavlja golgotsku kosovsku dramu srpskog opredjeljenja za carstvo nebesko.

Srpski guslar je zapravo sveštenoslužitelj koji načalstvuje tom svetom službom. Svaka njegova pjesma je po jedno začalo koje se svečano kazuje u toku kosovske liturgije, što i njega i one koji ga slušaju priprema da se u jednomisliju kosovskog podvižništva duhovno pričeste „kod bijele Samodreže crkve“.

Kad god srpski guslar zapjeva uz strune gusala, bilo o pretkosovskom ili o kakvom pokosovskom događaju, on u stvari pjeva o Kosovu, jer pjeva o tome „ko je vjera a ko je nevjera“! Bez Boga i kosovskog zavjeta gusle nijesu gusle. Zato su gusle – srpske gusle.

Mi danas prisustvujemo, o čemu svjedoči i ova najnovija „bratska“ antisrpska inicijativa, fenomenu gonjenja gusala na skoro čitavom srpskom etničkom prostoru. Ne, naravno, zbog njihovog zvuka već zbog onoga što se uz njih pjeva.

U Crnoj Gori to gonjenje je posebno, jer je dvostruko. Gone ih, naime, i istovremeno pokušavaju da ih preotmu nama Srbima! Gone ih jer se, vele, s guslama ne može u Evropu! Kažu da se, u ime „evropskih vrijednosti“ mora raskrstiti s „guslarskom i džeferdarskom Crnom Gorom“ koja „ugrožava crnogorski demokratski projekat“ (Miodrag Vuković).

Gone ih iz istih razloga iz kojih gone SPC i srpski jezik. I kao što su izmaštali nepostojeći crnogorski jezik i nepostojeću crnogorsku crkvu, tako pokušavaju da izmaštaju i crnogorske gusle.

Ali, kao što nije moguće da Crkva ne priznaje svetost Svetom Savi, tako nije moguće ni da gusle ne priznaju Nikca od Rovina i njegova „oba pobratima“ za “sinove Obilića”. Naravno, gusle jesu i crnogorske, ali ne i montenegrinske. Kao što nijesu ni hrvatske, ni albanske, ni bošnjačke. Ako među njima neko i pjeva uz gusle, to samo svjedoči o njemu kao konvertitu, potomku nekog Srbina ili bivšeg Srbina. A da su gusle i crnogorske, ali ne i montenegrinske i konvertitske, svjedoči svojim i sadržajem i naslovom i Njegoševo „Ogledalo srpsko“.
Kad se ovaj „problem“ u Crnoj Gori otvorio među nama guslarima, podijeli smo se po istom obrascu po kome se ovdje podijelio čitav naš narod.

Tako su se danas u zemlji čuda koja se nekim čudom još uvijek zove Crna Gora dogodilo i čudo da pojedini guslari uz gusle više ne pominju srpstvo i Kosovo. Oni tako pokušavaju da ono što je uzraslo na srpskoj duhovnoj njivi presade u novocrnogorsku, tj. u montenegrinsko-dukljansku duhovnu prlinu.

Ali, avaj njima, nikako da dokuče kud se đede car Dukljana blago, kao što mi Srbi vjekovima već znamo znamo za Nemanjino! Toliko je velika njihova identiteska praznina! I upravo ta praznina, ali i vancivilizacijsko lice njihovog obezboženog plemenskog mentaliteta uskakanja u tuđe torove ovom procesu u savremenoj Crnoj Gori daju osnovu.

To je, zapravo, ono „samo zlo“ iz Njegoševog pisma proti Georgiju Nikolajeviću u kojem pustinjak cetinjski kaže:
„Da je lijepa Crna Gora, ne bi se crna gora zvala nego mliječna i medena. Ta svešteni edem da je ovakva sudbina postigla, bi se već zla prepunio i zlom otrovao. (…)

Crna Gora je samo zlo kako je zli narok goni, i ja koji sam njen sin ne mogu joj ime proizreći što se neću zgroziti. Ali je opet s tim znamenita što je komatić od razvalinah našega carstva, kao jedna lastovica (ćošak) od razvalinah jednoga velikoga grada. (…) Crna Gora je urna u koju je silno ime Dušanovo pribjeglo, u kojoj se svešteno hrani viteško ime Obilića…“.
Ako podlovćenskim plemenima oduzmete nemanjićko-kosovski zavjet, onda između Cuca, Bajica, Njeguša, Bjelica… s jedne strane i Sijuksa, Apača i Komanča s druge – nema nikakve razlike. A i ako je ima, onda je to sigurno na štetu ovih prvih.

Eto, tako su danas, kao i sve ostalo, u Crnoj Gori i gusle „razdijelili“ između tog „samog zla“ i onog „komatića od razvalinah našega carstva“. Onaj ko u današnjoj Crnoj Gori zna da se ne može istovremeno služiti Bogu i mamonu, Kosovskom zavjetu i carstvu zemaljskome, taj je ostao vjeran onome Njegoševom „komatiću“.

Eto zbog čega je Montenegrinima i ostalim regonalnim antisrbima prihvatljivo bratstvo s Dautom Hodžom u pokušaju da ospore istinu koju je preko Vuka još prije dva stoljeća spoznala sva civilizovana Evropa: da su gusle – srpske gusle.

Izvor: Mitrpolija
(Autor je predsjednik Saveza srpskih guslara, organizacije koja okuplja srpske guslare u Srbiji, Crnoj Gori i Republici Srpskoj)