„Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“ (14)!

Piše: Miljan Stanišić

Naveli smo da je KPJ do fanatizma zadajala svoje članove, kandidate za članstvo u KPJ i skojevce da u izvršavanju partijskih zadataka i naredbi ne smije biti kolebanja i bolećivosti.

To se odnosilo i na likvidacije onih koji su kompartijski organi i njihovi rukovodioci označili političkim protivnicima. Za neizvršavanje navedenih zadataka sljedovale su i najteže kazne, među kojima i strijeljanja, optužujući takve kao oportuniste koji štete Partiji, kolebljivce, kao i izdajnike i sl. etiketacije iz agitprop arsenala. Navešćemo, pored ostalih, i to šta su komunistički rukovodioci izložili Blagoju Jovoviću po prijemu u SKOJ, a to se odnosi da u likvidacijama „narodnih neprijatelja“ ne smije biti sentimentalnosti, makar on bio i njegov najbliži srodnik. Jovović o tome svjedoči: „Ako mi tebi kažemo da ubiješ nekog narodnog neprijatelja i ti to kažeš popu Ljubu, on će ti kazati da je to grijeh i da to ne smiješ da uradiš, a to je demoralisanje i tebe i naših boraca!Isto tako, ako kažeš majci, majka će ti reći: nemoj moj sine, ima i on majku koja će za njim da plače, kao što bih ja plakala da tebe neko ubije. Blagoje, nemoj sine ubit nekog ko je Srbin i srpskoga roda…“. Pored naredbe Blagoju Jovoviću da po prijemu u SKOJ smijeni rođaka majora Petka i da on kao narednik preuzme komandu, njemu je najviše „prelilo čašu“ to što su mu komunistički rukovodioci naredili da ubije pukovnika Baja Stanišića, nakon čega je on napustio komunističko-partizanske snage i priključio se nacionalnoj (četničkoj) organizaciji puk. Stanišića (o sličnim primjerima detaljnije ću pisati u knjizi „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj gori 1942. godine“, kao što je strijeljanje Tadije Tadića i dr. koji su odbili da likvidiraju strica Spasoja i dr. slučajevi).

PK KPJ za Crnu Goru i Boku je izdao još 26. oktobra 1941. godine saopštenje u kojem ističe komuniziranje partizanskih jedinica, čime se obezbjeđuje „normalan, pravilan i uspješan rad Partije na svim nivoima“, pri čemu neće dozvoliti kolebljivost kadrova KP u borbi protiv „narodnih neprijatelja“: „Nedovoljna aktivnost pojedinih partijskih organizacija u borbi protiv neprijateljskih slugu, špijuna i pete kolone pokazuje veliku slabost tih organizacija. Neodlučnost, kolebljivost i labavost u borbi protiv neprijatelja naroda danas znači izdaju Narodnooslobodilačke borbe i Partije“. U saopštenju PK KPJ ističe se da će biti likvidiran svako onaj koji u ma kojoj formi ne bude slijedio „kurs Partije“, ili o tome izrazi i najmanju sumnju. PK KPJ je u skladu sa programskim ciljevima revolucije nastojao da ključnu ulogu u partizanskim jednicama moraju da imaju komunisti i da u tome neće biti kompromisa: „Partijske organizacije u periodu oružanog ustanka treba prilagoditi, formirajući po jedinicama (četama i bataljonima) partijske grupe, odnosno ćelije, a kasnije rukovodstva (četne i bataljonske komitete). Istovremeno treba formirati i SKOJ u tim jedinicama…“.

KPJ nije praštala bilo kakve drugačije stavove, sugestije i sl. a koje su odudarale od kursa KP, makar one bile i korisne i najdobronamjerne. Tako su trojica istaknutih članova KP (Milovan Anđelić, Slobodan Marušić i Aleksa Pavićević) zbog takvih stavova likvidirani od svojih „partijskih drugova“, koji, da bi to opravdali, o njima su iznijeli beščasne kvalifikacije. Milovana Anđelića (iz Polja kod Mojkovca), učitelja, narodnog poslanika sa komunističke liste, PK KPJ je označio kao „velikog apostola komunizma, ali samo na riječima, a na djelu narodnog izdajice“.

Pored ostalog, zamjerili su mu što je smatrao da ne treba ići „grlom u jagode“ i uludo trošiti ljudske živote, dok se ne stvore uslovi i u dogovoru sa Saveznicima podigne se opšti ustanak. Anđelić je svojim autoritetom i odlučnošću uspio da izdejstvuje da se jedan broj ustanika (zarobljenika) pusti iz zatvora, što su mu njegovi partijski „drugovi“ žestoko zamjerili. Milovan Anđelić je ubijen u Mojkovcu nakon proslave Dana oktobarske revolucije, na kojoj je i sam govorio, ispostavilo se posljednji put: „Drugovi, vi ste uveli narod u krv i stradanje prije vremena. Vaš rad je samo ludačka igra, koja će nanijeti štetu našoj komunističkoj ideji. Ja ostajem komunista, ali neću da budem sa vama, neću da se hvatam u kolo ubica moga naroda. ‘ Živio drug Staljin’! ‘Živjela KP’ „. Likvidiran je mučki kada je nakon govore prelazio most na Tari, i to od strane partijskih „drugova“.

I za Slobodana Marušića (iz Dabovića, Bjelopavlići), pravnika i predratnog poslanika, od PK KPJ izrečene su slične kvalifikacije. Njegov otac dr Milovan Marušić je kao narodni poslanik dostojno predstavljao bjelopavlićke klubaše. O Slobodanu Marušiću detaljno je pisao Boško Radonjić, predratni komunista, a u ratu komunističko-partizanski rukovodilac. On navodi da je Marušić bio intelektualac i moralan čovjek, pravi kolos od čovjeka, atletski razvijen i bio je izuzetno popularan u narodu, pa su o njemu i pjesme pjevane, kao: „Slobodane dični sine, ti si vođa omladine!“. Dalje Radonjić o Marušiću piše: „Dizanjem ustanka u Crnoj Gori, 13. jula 1941, on se našao u našem kraju i aktivno u njemu učestvovao. Istakao se svojom ličnom hrabrošću i oštrinom u borbi protiv okupatora. Zbog toga je od strane italijanskog okupatorskog suda osuđen na smrt u odsustvu. Nakon neuspjelog ustanka živio je na terenu vražegrmske opštine i pripadao partizanskoj terenskoj četi, kao borac bez funkcije. Partijska organizacija je prema njemu od početka imala rezervisan stav“.

Boško Radonjić ističe da su ubistva Anđelića, Marušića i Pavićevića direktno naređena od komunističko-partizanskog vrha u Crnoj Gori: „Dobili smo mi članovi KPJ jedan strog povjerljivi bilten od Glavnog štaba partizanskih odreda Crne Gore i Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru u kojemu raskrinkavaju tri ličnosti kao frakcionaše i protivnike politike partije… Slobodan je čuo za taj bilten i javno je o njemu iznosio komentare. Kako je Đilas bio zadužen ispred CK KPJ za razvoj NOB-a u Crnoj Gori, to je i njegova riječ i bila odlučujuća. Slobodan je govorio da će Đilas pokušati vjerovatno da ga likvidira zbog ličnih sukoba, ali se nadao da to neće dopustiti Blažo Jovanović“. Ubrzo nakon navedenog saopštenja došao je nalog da se Marušić likvidira, za šta je bila zadužena partijska organizacija iz njegovog mjesta (Dabovića), Vražegrmaca: „Oni su tamo odredili poveći broj partizana, među kojima je, pored nekoliko zaduženih članova partije, bilo najviše mladića – skojevaca radi kompromitacije… Uhapšen je u selu Rošca, a ubijen prilikom sprovođenja blizu rečice Sušice“.

Radonjić navodi da je ubistvo Slobodana Marušića izazvalo pravi šok, nejericu i žal u narodu za bolnim gubitkom jednog od najviđenijih ljudi ovih krajeva, što je imalo „vrlo negativan odraz na dalji tok naše NOB. Strah, krajnja nesigurnost za sopstveni život, politička pasivnost zahvatila je naše borce. To je uticalo na osipanje naših redova i prelazak na onu drugu stranu (četničku), čak i onih za koje se nijesmo nadali“.

I Aleksa Pavićević iz Bjelopavlića je doživio istu sudbinu kao Anđelić i Marušić. Prije rata je bio član PK KPJ. Boško Radonjić piše da je Pavićević bio pravi narodni tribun i imao je veliki ugled u narodu, da je puno čitao i da je posjedovao veliku inteligenciju, uz to je bio i najbolji odgajivač voća, ističući: „Nama mladima je veoma imponovao. Cijenili su ga i politički protivnici… Kako je i zašto on zaobiđen partijski prije izbijanja ustanka u Crnoj Gori, nije mi poznato“. Radonjić navodi da je Aleksa napisao jedno pismo u vezi neuspjelog trinaestojulskog ustanka: „U njemu je dao neka svoja zapažanja i lične sugestije za pravilnu i što uspješniju partizansku borbu. To je od strane rukovodstva ocijenjeno kao frakcionaštvo, te da on sumnja u sposobnost partijskog rukovodstva za vođenje partizanske borbe… Nije se slagao sa metodama ubijanja ljudi bez suđenja (ubistvo učitelja Petra Milatovića i dr.). Govorio je da će to neosporno kompromitovati našu borbu… Zbog ovakvog stava, ali u prvom redu zbog njegovog pisma, donesena je odluka da se likvidira. Ubijen je istog dana kada i Slobodan Marušić i na sličan način. Ubistva ova dva popularna čovjeka, kao i ranije izvršene likvidacije, ubrzale su rascjep među partizanima“.

Pored navedenih slučajeva likvidacija istaknutih članova KPJ, navešćemo i strijeljanje kćerke ruskog emigranta, 20-godišnje Valentine Bele Lezebnaje (studenkinje agronomije) iz Beograda. U odluci PK KPJ od 8. decembra 1941, navodi se da je Valentina Lezebnaja „drugarica Mališe Damjanovića osuđena na kaznu strijeljanjem i isključenjem iz partije“, a kao grijeh joj je uzeto što je dozvolila da padne u ruke neprijatelju, i druge inkriminisane optužbe.

(nastaviće se)

Izašla je iz štampe prva od pet knjiga („Bratoubilački i građanski rat uz Crnoj Gori 1941. godine“) autora Miljana Stanišića na temu bratoubilaštva u Crnoj Gori od 1941-1945. godine, a u pripremi za objavljivanje su mu i knjige: „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1942“, „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1943“, „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1944-1945…“, kao i „Đeneral i vojvoda Bajo Stanišić“ (koja će biti objavljena naredne godine povodom 80-godišnjice od njegovog stradanja). Prije više od tri godine rukopis za ove knjige dao je mitropolitu Crnogorsko-primorskom g. Amfilohiju, koji pošto ih je pročitao pohvalno se o njima izrazio i dao je blagoslov za njihovo objavljivanje. Navedena knjiga („Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“, sadrži 460 strana teksta na kvalitetnom papiru, tvrdi povez, šivena i sa mnoštvom ilustracija, tj. kolor fotografija i sl.) koja je izašla iz štampe i navedene četiri knjige, koje su u pripremi, plod su više od trodecenijskog istraživačkog rada na temi bratoubilaštva u Crnoj Gori od 1941-1945. godine. U 17 nastavaka feljtona predstavićemo dio iz sadržaja knjige „Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“, kao i djelove iz recenzija knjige, od akademika Zorana Lakića, poznatog srpskog pjesnika Ranka Jovovića (sina prof. Miloša koji je bio žrtva krvavog komunističkog „zlog proljeća“ u Sloveniji, maja 1945. godine) i dr istorije Vukića Ilinčića, koji su prije četiri godine pročitavši rukopis za knjigu, dali mi vrlo korisne sugestije i napisali recenzije. Objavljen je i prikaz knjige od doc. dr Budimira Aleksića, u ime izdavača Instituta za srpsku kulturu iz Nikšića. Knjiga se može nabaviti na kioscima „Tobako S Press“ uz dnevnu novinu „Dan“, po popularnoj cijeni od 10 eura.